МНЕНИЕ ЭКСПЕРТА
Ларыса Салодкіна,
мастацтвазнаўца, журналіст, лаурэат прэміі Саюза журналістаў Беларусі «Залатое пяро»
Чырвоныя макі
Хто з нас не марыць – употай ці відавочна, пра шчырую пранікнённую размову!.. Пра незабыўны дыялог… Пісьменнік і мастак Зінаіда Паўлаўна Дубовік з вёскі Гацук і распачне з Вамі сардэчную гутарку – праз вершы і прозу, вышываныя іконы і партрэты. А галоўнае, праз сваю кнігу “Красные маки у черных ворот”.
І кніга, і мастацкія творы прадстаўлены ў Слуцкай раённай цэнтральнай бібліятэцы. Сапраўдная падзея і свята!..
Зінаіда Паўлаўна – прывабная, таленавітая жанчына; ні хвароба, ні пакуты не змаглі перамагчы яе хараство і адметнасць. Нарадзілася яна ў 1940-м годзе, у вёсцы Белая Лужа. З пяці гадоў цяжка хварэе, моцна прыкавана да болю ў пазваночніку. Ёй цяжка прысесці ці ўстаць, нават зрабіць крок. І таму Зінаіда Паўлаўна стоячы вышывае, малюе і піша вершы – да той пары, пакуль не зацякуць ногі. Потым яна кладзецца на ложак, пераводзіць дыханне, перамагае боль, і, ўжо лежачы, працягвае пісаць і маляваць.
Без мастацтва Зінаіда Паўлаўна сваё жыццё не уяўляе. Творчасць – адзіны паратунак, які дазваляе ёй выжыць, выстаяць.
Яе вершы і проза ўзнікаюць свабодна, быццам подых.
“Как пишется слово за словом
В моих строках,
Так тянется нитка пряжи в руках
И накручивается на веретено,
Так слово мое золотым зерном
В чьей-то душе обернется…”
Яна давярае чытачу, і таму шчыра раскрывае перад ім душу. Жанр кнігі “Красные маки…” рэдкасны – аўтабіяграфія.
Стыль аповеду таксама сустрэнеш не часта – чысты, ясны. Кніга Зінаіды Паўлаўны – сказ пра ўласнае жыццё, складанае і драматычнае. Убачанае скрозь біяграфію Радзімы. Захавана імклівая плынь гісторыі, куды, як вядома, двойчы не ступіш. Успаміны ў кнізе паўстаюць як сведкі часу.
***
Некалькі гадоў таму мне давялося жыць у Слуцку. Аднойчы ў рэдакцыі мяне спыталі: “Вам прыходзілася калі-небудзь удзельнічайць у міжнародных мастацкіх праектах?..”
Мяне ўразіла, ці пад сілу звычайнаму чалавеку, з глыбінкі, прабіцца на такія высокія форумы?.. Калі нават і рызыкнуць, то з якімі такімі выдатнымі дасягненнямі туды з’явішся?..
На гэта мне адказалі: “А вось жыхарка вёскі Гацук Зінаіда Паўлаўна Дубовік са сваімі вышыўкамі тройчы ўдзельнічала ў міжнародным конкурсе “Філантроп”. А ўдзельнікі там былі з Масквы, Лондану, Парыжу… Карацей кажучы, еўрапейскі ўзровень!..”
Я здзівілася, як гэта простай жанчыне так пашанцавала. І паехала ў вёску знаёміцца. Тым больш, што ад Слуцка да Гацука бліжэй, чым да славутых сталіц. Шлях да вёскі я пераадолела на аўтобусе за 40 хвілін. Але зорка яе таленту, яе лёсу аказалася значна вышэй за ўсе форумы, разам узятыя.
***
Адкрываю кнігу Зінаіды Паўлаўны, чытаю:
“Беру в руки тетрадь. На обложке города мира: Париж, Рим, Лондон. Сколько их на земном шаре, известных и не нанесенных на карту! Что же тогда говорить о деревнях! Большие и маленькие, они раскиданы по всей земле…
На высоком песчаном взгорке, среди болот и лесов, раскинулась моя деревня”.
Сказана проста. У словах – спакойная годнасць, разважлівасць. Ніякага піетэту перад сталіцамі свету! Погляд на вялікія гарады, маленькія вёскі – роўны, лагодны. Быццам з нябеснай вышыні.
Вось што значыць чалавек з “глыбінкі”!.. А і праўда, што значыць?.. Зінаіда Паўлаўна тлумачыць у вершах:
“Глубинка – от слова «глубина»…
Самое ценное и дорогое лежит на дне,
В глубине морей и океанов,
В недрах земли, в глубине души.
Глубинка – часть глубины,
По-белорусски – часцінка,
Или моя половинка…”
Гэта пра родную зямлю..
***
У кнізе “Красные маки…“ разглядаю фотаздымкі – самой Зінаіды Паўлаўны, яе твораў. Многія з іх не раз былі паказаны на мастацкіх выстаўках. Выразны жывапісныя краявіды, вышываныя абразы, ручнікі, партрэты вялікіх пісьменнікаў і паэтаў. Сапраўднае майстэрства!.
А як ацаніць вершы, якія, здаецца, ўзнікаюць разам з подыхам творцы?.. Што сказаць пра ўзровень яе выразнай прозы?.. Літаратурная творчасць Зінаіды Паўлаўны яшчэ чакае свайго даследчыка.
Як пачалося яе жыццё? Пасля заканчэння вайны, у пяць гадоў, маленькая Зінаіда абязножыла. У 1947 годзе трапіла ў спецыяльны дзіцячы санаторый у Еўпаторыі. Шэсць гадоў праляжала там – нерухомая, удалечыні ад бацькоў і роднага дому.
Калі вярнулася ў вёску, то ад людзей пачула: “Бачыш, і ногі зусім не трымаюць. Чым так пакутваць, лепш бы ты памерла…”
Горкая крыўда засцілала вочы, падступаў адчай. Але прага жыцця, пачуццё чалавечай годнасці аказаліся мацней за ўсё. Свой узлёт Зінаіда пачала з таго, што даравала тым людзям іх жорсткія словы і ўчынкі, нават пашкадавала іх.
Яна разумела, час быў пасляваенны. Усе, хто застаўся ў жывых пасля вайны, уздымалі разбураную гаспадарку. Усюды была нястача. На ўліку былі кожныя рабочыя рукі, але, таксама, і кожны “лішні” рот. Хто тады ўглядваўся ў душу маладзенькай, хворай Зінаіды?..
А дзяўчынка вярнулася дамоў у вёску з горкім, але своеасаблівым жыццёвым вопытам. Там, у Еўпаторыі, яна пазнала не толькі адзіноту і боль. Сярод цяжка хворых дзяцей ёй былі падораны радасць дружбы, святло юнацкага даверу. У лячэбным санаторыі Зінаіда скончыла сямігодку.
У лік сваіх сяброў яна назаўсёды залічыла Пушкіна, Льва Талстога, Гюго, Сервантэса, Якуба Коласа, Янку Купалу, Максіма Багдановіча. Іх кнігі вучылі любві, мужнасці, міласэрнасці. Яны не далі дзяўчынцы трапіць у адчай.
***
Да, яе ногі і цела былі анямелымі, але дзейнічалі рукі, бачылі вочы. У лячэбніцы Зіна навучылася маляваць, вязаць, вышываць. Магутная воля да жыцця стварыла цуд. Зінаіда Паўлаўна, насуперак медыцыне, узнялася з ложка, з цяжкасцю, але стала на свае ногі, пачала паціху рухацца на мыліцах.
У хуткім часе паехала ў Мінск да замужняй старэйшай сястры – працягваць вучобу ў сярэдняй школе. Усе разам яны туліліся ў адным пакойчыку, “на кватэры”. Зінаіда ледзь дабіралася да школы, а потым, з хворым пазваночнікам, ахопленая болем, сядзела шэсць гадзін за партай. І пры гэтым вучылася вельмі добра.
Пасля заканчэння школы працавала спачатку ў шавецкай майстэрні, потым – на трыкатажнай фабрыцы. У 1962-м годзе паступіла ў Мінскае медыцынскае вучылішча, якое скончыла на “выдатна”. Стала студэнткай завочнага аддзялення Мінскага педагагічнага інстытута. Але правучылася ў ім толькі два гады.
Яна ўсё яшчэ “гаравала” ў чужых людзях, здымала жыллё, працавала на паўтары стаўкі, каб зарабіць на кватэру. Але, і гэта самае галоўнае, рухацца было ўсё цяжэй.
А кватэру ў Мінску Зінаіда Паўлаўна набыла!.. Факт здзіўляе, і гаворыць пра многае. Потым, па стану здароўя, яна змяніла вялікі горад на маленькі, на Салігорск. У 45 пайшла на пенсію. Яе працоўны стаж на той час налічваў 25 гадоў. Ці не сам подзвіг гэтая лічба!..
Урэшце рэшт, Зінаіда Паўлаўна пасялілася ў вёсцы Гацук. Яе дом заўсёды – чысты і светлы, заўсёды ў ім пануе цішыня і пакой. Яе часта наведваюць сябры і суседзі.
Але з Зінаідай Паўлаўнай назаўжды засталіся яе верныя паплечнікі – кнігі і іх аўтары, мастацтва і музыка. Сшыткі з вершамі папаўняюцца, і яна складвае іх на асобую паліцу. Зінаіда Паўлаўна ўпэўнена, у свой час усё ёю створанае будзе патрабавана.
Аднойчы яна прызналася:
– Я не магла самастойна перайсці вуліцу, але вандравала па ўсяму свету з героямі Дзюма, Сервантэса, Гюго. Я не магла убачыць прыгажосць Беларусі, але яе хараство мне адкрылі кнігі Янкі Купалы, Якуба Коласа, Максіма Багдановіча.
У Зінаіды Паўлаўны, паэта і мастака, не толькі дастойна пражытыя гады. У яе – невычэрпная энергія, святое здзіўленне перад светам і набытае майстэрства. Яе чакае працяг – уласных кніг, вершаў і выставак.
