Слуцкая библиотека

(экскурс по экспозиции Государственного литературно-мемориального музея Якуба Коласа, представленной в Слуцкой районной центральной библиотеке, абонемент 3 этаж)

Впервые Якуб Колас посетил Слуцк в 1921 года на Вторых белорусских учительских курсах, целью которых была подготовка учительских кадров для обучения на родном языке в школах БССР. Под впечатлением от той поездки Якуб Колас в №149 за 10 июля в газете «Советская Беларусь» пишет заметку под названием “З слуцкіх уражанняў”:

“Слуцк ціхі і мілы гарадок. На ім ляжыць пячаць старадаўнасці, пячаць сталасці і заможнасці…Трудна дзе знайсці такога множаства садоў, як у Слуцку, рэдка дзе растуць такія пышныя, такія сакавітыя, поўныя жыцця дзярэўя, як тут. Многа старасветчыны, многа прыгожай асабістасці і таго асобнага, шчырага прыхілу, дзе можна адпачыць душою і сэрцам, захавалася ў гэтым гарадку. Праўда, у апошнія часы, у часы вайны з Польшчаю, лепшыя будынкі ў цэнтры горада знішчаны, папалены, многа слядоў разбурэння, многа руін, многа апаленых і засохшых дзярэўяў. Але горад, нягледзячы на ўсё гэта, мае свой выразны твар; відна пячаць творчага духу беларускага народа. Гэта творчасць, гэта дух народа адбіты ва ўсім: і ў стылю старых будынкаў, якіх так многа яшчэ ў Слуцку, і ў архітэктуры цэркваў і манастыроў, і ў культуры садоў і агародаў. На што ні паглядзіш, — усюды відаць гаспадарская рука беларускага народа і той асобны парадак, прыхіл і ўменне ўсё дапасаваць, як вымагае таго добрая гаспадарчая справа, тая справа, той лад, якія так выгадна выдзяляюць беларускі народ з сям’і народаў усходняга славянства.

Адным словам, нават пасля павярхоўнага знаёмства са Слуцкам і Случчынай сама сабою выплывае думка: Случчына – гэта душа, гэта – жывое сэрца беларускага народа”.

В 1923 году Якуб Колас едет очередной раз в Слуцк, на учительские политико-педагогические курсы, что проходят в бывшей гимназии (теперь – гимназия №1). Там Колас читает лекции по грамматике и методике преподавания белорусского языка, также принимает непосредственное участие в заседаниях Совета Слуцких курсов, на которых рассматривались организационно-методические вопросы.

В письмах к жене Марии Дмитриевне Якуб Колас много описывает учительские курсы и свой быт во время преподавания, пишет и про то, что читал курсантам «Новую землю”. Это было одно из первых публичных чтений именитой поэмы, которая стала энциклопедией жизни белорусского народа.

Интересный случай упоминает Колас в письме к Марии Дмитриевне от 9/VII 1923 г.: “Учора вечарам чытаў першы раз “Новую зямлю”. Адзін слухач курсаў, непрыхільнік беларускасці, зазначыў беларусу: “Я не ведаў, што па-беларуску можна так пісаць. Зарэжаце мяне, калі я не навучуся беларускай мове”

Итогом наблюдений Якуба Коласа за учительскими курсами стала статья «Слуцкие курсы», которая была напечатана в «Советской Беларуси» за 26 июля 1923 г., №162, где автор очень высоко оценивает организацию этих курсов и отмечает дисциплину и заинтересованность самих курсантов: “Першае, што зварачае на сябе ўвагу і кідаецца ў вочы – дзелавы і сур’ёзны падыход да правядзення курсаў; другое – сама арганізацыя ўнутранага жыцця курсаў і дысцыпліна. З гэтага боку, трэба сказаць, зроблена ўсё, што толькі можна зрабіць, і Слуцкія настаўніцкія курсы ў гэтым сэнсе ёсць строга прадуманая арганізацыя, парадак і сістэма

В пяти номерах за август 1923 года в «Советской Беларуси» были напечатаны “Пісоўныя работы курсантаў слуцкіх настаўніцкіх курсаў”. В этих материалах Коласом на основании богатых фактических документов создана широкая панорама жизни белорусской деревни конца 1910-х — 1920-х годов.

Кстати, Слуцкие учительские курсы поспособствовали изданию «Методики родного языка» — единственной книги, которая издана Мицкевичем Константином Михайловичем под настоящим именем. Вышла она в 1926 году и показывает классика Якуба Коласа как учителя и преподавателя

Поездки на учительские курсы для Коласа обернулись интересными знакомствами, о чем он также пишет в письмах к Марии Дмитриевне: “Учора быў у гасцях у загадчыка курсаў Сяргея Антонавіча Бярозкі. Гэта ўжо пажылы настаўнік, адлічны арганізатар, чалавек дзела… Навейшую расейскую літаратуру ведае яе прафесар, разважае па-прафесарску. Незвычайна начытаны, мае фенаменальную памяць…” ( 8/VII 1923 г.).

Георгий Берёзка, сын Сергея Берёзки, вспоминает следующее: “Я хорошо помню пребывание Колоса в Слуцке, куда он приезжал читать лекции на педагогических курсах, которыми заведовал мой отец. Помню, как Колас пришёл к нам в гости, помню то чудестное впечатление доброты, внимательности, участливости, какое он на всех нас произвёл”.

Свои воспоминания про Якуба Коласа оставил и Юрка Гаврук — белорусский переводчик, критик и поэт, которого называют патриархом белорусского национального перевода. Из воспоминаний Ю. Гаўрука: “Упершыню я бачыў Коласа ў Слуцку ў ліпені 1923 года… Маладыя вочы – зоркія. Колас быў невысокі, худаваты, з цёмнымі вусамі і бародкай, якія на бледным твары, крыху кранутым загарам, рэзка вылучалія і выдавалі чорнымі. Заняты сабою, ён нават і не глянуў у мой бок. Яго сабранасць, засяроджанасць, нейкая ўнутраная напоўненасць уразілі мяне. Пра такіх людзей часам кажуць – “не от мира сего», але ў тым і дзіва, што ён быў іменна “от мира сего». Духоўнае і фізічнае ядналіся ў ім гарманічна. Нічога паказнога. Ён быў з усімі роўны, ветлівы, але меў сваю гордасць, паважаў людзей шчырых і адварочваўся ад падхалімаў. У гэтым я поўнасцю пераканаўся”.

Также вспоминает Якуб Колас уроженца д. Сороги Слуцкого района Л.Севрука (1867-1918):“Припомню, что в 1907 году один случчанин по фамилии Севрук, проживавший тогда в Ленинграде, написал вступление к моей книге «Другое чтение для детей белорусов»:

На переплете книги, которая, безусловано, стала важным событием в области белорусской педагогики, написано следующее: “Пераглядзеў і прадмову напісаў Л.Сеўрук”. Вот это предисловие:“Бярэш у рукі ксёнжачку і здаецца табе цяпер нічога ня трэба: перад табою як жывыя стаяць і касцы, і належнікі і жанцы і сенажаткі і палеткі і лесы і кароўкі  з бразготкамі на шыі і целята і авечкі, скрыпяць вароты, скрыпяць очэпы калодзезёў… і ты саўсім як бы пабыў на сваёй роднай старонцы, адвёў, як кажуць душу. Разам з гэтым ты сваёю душою пачуў, што значыць родная мова, напісаная на паперы, надрукованая у ксёнжцы. Цяпер ты добра ведаеш, як кепска робяць тые, што не толькі не шануюць сваёй роднай мовы, але нават цураюцца, саромяюцца яе. Украінскі песняр Шеўчэнко не дарам казаў да землякоў:

“Учыцеся, браты мае, учыцеся,
І чужое пазнавайце і свойго не цурайцеся”

Колас был знаком и с Язепом Дыла — белорусским прозаиком, драматургом, общественным и культурным деятелем, родившимся в Слуцке в 1880г. и закончивший Слуцкую гимназию. Близкому знакомству обоих национальных деятелей способствовали также Слуцкие учительские курсы, в которых оба писателя участвовали.

Еще один известный случчанин, с которым был близко знаком Якуб Колас, ? это уроженец д. Селища Слуцкого района Иван Анисимович Инсаров, который в 1948-1966 годах занимал должность министра здравоохранения БССР

Пути-дороги Ивана Инсарова и Якуба Коласа пересекались и в более позднее время: на государственном и дружеском уровнях и по схеме «врач-пациент», это сотрудничество происходило на равных и на разных уровнях. И Колас, и Инсаров происходили из крестьянства, были патриотами, занимали высокие государственные посты. В послевоенный период приложили все усилия, чтобы Беларусь скорей возродилась и залечила раны.

Случчина встречается и в поэме «Новая земля».
В поэме в деревню Смольгово приезжают Махал с Антосем покупать землю. Строчки про Случчину можно найти в разделе «Агляд зямли», причем поэт с большим уважением и любовью описывает эти места, показывает красоту здешней природы:

Прад імі Случчына ляжала,
Старонка міла і багата.
Народ, відаць, жыў панавата,
Прынамсі, добра і заможна,
Па ўсім аб гэтым судзіць можна:
Па ветраках, такіх удумных,
І па абэржах гэтых, гумнах,
Па старасвецкіх азяродах,
Па гарбузах на агародах,
Па тытуню і па садочках,
Дзе хаты ніклі, бы ў вяночках.
А тыя ліпы ці таполі!
Такіх не бачылі ніколі:
Развіслы, тоўсты, сакавіты,
Гамонять з небам – паглядзі ты!
За многа вёрст здалёк відаць.
— Ну, дрэвы! нечага сказаць;
Зямля, брат, сілы многа мае-
Такія вежы выганяе!
А роўнядзь, роўнядзь! як далоні! –
Міхал зазначыць ці Антоні.
— Эх, брат, зямля: ўміраць не трэба.
Не пашкадуе табе хлеба.

Ўсё прыцягвала іх увагу:
Ці ўстрэнуць родную сярмягу –
І людзі простыя так ветлы,
І погляд добры іх і светлы
Так да душы і пранікае
І сэрца цешыць і ласкае;
Ці хутарочак пападзецца,
Ну, як знаёмы, усміхнецца!
Ці гэта вёска з ветракамі
І з прыдарожнымі крыжамі –
Ўсё так павабна, так адметна,
І ўсё вітала іх прыветна,
Бы тая блізкая радня.

Более подробно познакомиться с материалами на тему “ Якуб Колас и Случчина” можно, посетив экспозицию и обратившись к краеведческой базе нашей библиотеки.